e-fraza.pl

Dagestan to kolejna po Czeczenii kaukaska republika autonomiczna, którą biorę na tapet. Jej miasta mają nie tylko ciekawe nazwy, ale też – przynajmniej niektóre z nich – bardzo bogatą historię, inne zaś powstały w XX wieku jako osady przemysłowe.

Machaczkała

Tarki – Indżi/Andżi – Pietrowskoje – Pietrowsk – Szamil-Kała – Machaczkała

Stolica Dagestanu ma długą historię. Jeszcze w średniowieczu pojawiły się wzmianki o położonym na szlaku handlowym mieście Tarki, znanym później jako Indżi (Инджи) lub Andżi (Анджи). W 1844 r. Rosjanie założyli w tym miejscu twierdzę Pietrowskoje (Петровское), której nazwa upamiętniała Piotra Wielkiego. Pierwszy cesarz Imperium Rosyjskiego miał się zatrzymać w tym miejscu w 1722 r. podczas swojej wyprawy do Persji. W 1857 r. Pietrowskoje otrzymało prawa miejskie, a w związku z tym nazwę Pietrowsk (Петровск). Podczas wojny domowej miasto przechodziło z rąk do rąk. W 1918 r., pod panowaniem białych, otrzymało nazwę Szamil-Kała (Шамиль-кала), czyli miasto Szamila – na cześć imama Szamila, przywódcy antyrosyjskiego powstania z lat 1834-1859. W 1920 r. miasto przeszło w ręce bolszewików i wróciło do nazwy Pietrowsk. Co ciekawe, jeszcze w tych czasach na niektórych mapach była obecna dawna nazwa Andżi. Obecna nazwa Machaczkała (Махачкала) została nadana w 1921 r. na cześć awarskiego rewolucjonisty Magomeda-Ali Dachadajewa zwanego Machaczem.

Bujnaksk

Temir-Chan-Szura – Bujnaksk

W 1834 r. w miejscu obecnego Bujnakska została założona twierdza Temir-Chan-Szura (Темир-Хан-Шура), która przejęła nazwę od kumyckiej wsi, o której wzmianki pojawiały się już ponoć w XVI w. Nazwa z języka kumyckiego oznacza „jezioro Tamerlana”, który według miejscowych legend miał się kiedyś tu zatrzymać. W 1921 r. miasto zostało przemianowane na Bujnaksk (Буйнакск) na cześć kumyckiego rewolucjonisty Ułłubija Bujnakskiego.

 

Chasawiurt

Jaryksuw – Chasawiurt

Miasto, które kojarzy się teraz głównie z porozumieniami kończącymi pierwszą wojnę czeczeńską w 1996 r., powstało w 1826 r. z inicjatywy gen. Aleksieja Jermołowa jako osada garnizonowa na rzece Jaryksu, od której pochodzi jej pierwotna nazwa Jaryksuw (Ярыксув). Funkcją garnizonu miała być ochrona przed czeczeńskimi atakami. Obecna nazwa pochodzi od kumyckiego księcia Musy Chasawa, który z polecenia Jermołowa zorganizował przesiedlenie mieszkańców pobliskich wsi do nowej miejscowości. Nazwa Chasawiurt (Хасавюрт) oznacza dosłownie „osadę Chasawa”. Czeczeńska nazwa miasta brzmi Chasi-ewl (Хаси-эвл).

 

Derbent

Czoła – Darband – Bab-al-Abwab – Derbent

Prawdopodobnie najstarsze miasto w Dagestanie i całej Federacji Rosyjskiej – pierwsze ślady ludzkiego osadnictwa istniały tu już w epoce brązu. Jego długa i burzliwa historia nie mogła nie odbić się na nazwie. W dokumentach starożytności i średniowiecza miasto pojawia się jako Czoła (Чола). Nazwę Derbent (Darband, Дербент) nadał mu Chosrow I Anoszirwan, VI-wieczny władca Persji, do której wówczas miasto należało, a zarazem inicjator jego przebudowy. Nazwa oznacza „zamknięte wrota”, czyli określenie twierdzy leżącej w przejściu od Morza Kaspijskiego na Kaukaz. Arabowie, którzy przejęli miasto w VIII w., nazwali je Bab-al-Abwab, co oznacza „bramę bram”. Poprzednia nazwa została przywrócona w XII w., najwyraźniej pod panowaniem szachów Szyrwanu.

 

Izberbasz

Ułłu-Izbar – Izberg – Izberbasz

Miasto u podnóża góry o tej samej nazwie, którą z kumyckiego tłumaczy się jako „ślad jednej głowy” lub „ślad na szczycie góry”. Jedno ze zboczy góry faktycznie przypomina profil ludzkiej twarzy, niektórzy dopatrzyli się tam wizerunku Aleksandra Puszkina i stąd się wzięło nieformalne określenie góry – „Puszkin-tau”, czyli Góra Puszkina. Ale wróćmy do miasta Izberbasz (Избербаш). Jest ono młode, powstało w 1932 r. jako osada związana z wydobyciem ropy naftowej. Jednak już w XVII w. pojawiały się wzmianki o istniejącej w tym miejscu kumyckiej osadzie Ułłu-Izbar (Уллу-Избар), czyli „Wielki Dwór”. Funkcjonowała też nazwa Izberg (Изберг). Kumycka nazwa brzmi Jizbirbasz (Йизбирбаш).

 

Kaspijsk

Dwigatielstroj – Kaspijsk

Kolejne młode miasto, które powstało w 1932 r. jako osada przy fabryce silników – stąd pierwotna nazwa Dwigatielstroj (Двигательстрой od двигатель – silnik). Nazwa Kaspijsk (Каспийск) funkcjonuje od nadania praw miejskich w 1947 r.

 
 
 

Kiziljurt

Krasnyj – Kiziljurt

Jeszcze jedna miejscowość założona jako osada robotnicza w 1927 r. – początkowo pod nazwą Krasnyj (Красный), czyli „Czerwony”. Wkrótce nazwa została zmieniona na kumycką, ale znaczenie pozostało bez zmian – Kiziljurt (Кизилюрт) oznacza Czerwoną Osadę. W języku kumyckim zapisuje się ją jako K’yzył-jurt (Къызыл-юрт).

 
 
 
 

Kizlar

Absijachkent/Karasuwkent – Kizlar

Kolejne prastare miasto, choć nie tak, jak Derbent. Dawne nazwy Absijachkent (Абсияхкент) i Karasuwkent (Карасувкент) oznaczają to samo – osadę nad czarną wodą, odpowiednio po persku i kumycku. Pierwsze potwierdzone użycie nazwy Kizlar (Кизляр) pojawiło się w rosyjskich dokumentach w 1616 r. Jej etymologia jest niejasna.